Κρυστάλλης, Κώστας

(Συρράκο, Ήπειρος 1868 – Άρτα 1894). Ποιητής και πεζογράφος. Ο πατέρας του ήταν έμπορος και η μητέρα του κόρη βοσκού. Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και, ως μαθητής με πατριωτική έξαρση, έστειλε στην Αθήνα το πρωτόλειο επικό ποίημα Σκιαί του Άδου (1887), στο οποίο εξυμνούσε τα κατορθώματα του 1821. Εξαιτίας του ποιήματος αυτού κινδύνεψε αργότερα από τις τουρκικές αρχές (το χωριό του παρέμεινε στην τουρκική κυριαρχία και μετά το 1881), γι’ αυτό έφυγε κρυφά από την Ήπειρο. Έπειτα από περιπέτειες πήγε στην Αθήνα (1889), όπου ήταν ήδη γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους από δημοσιεύσεις του σε περιοδικά. Η ζωή του εκεί υπήρξε δύσκολη· εργάστηκε για τρία χρόνια σε ένα υπόγειο τυπογραφείο, ως συντάκτης στη Εφημερίδα του I. Δαμβέργη και ως υπάλληλος για σύντομο χρονικό διάστημα στους Σιδηρόδρομους Πελοποννήσου. Το 1891 παρουσίασε την πρώτη αξιόλογη συλλογή του Αγροτικά, η οποία επαινέθηκε σε διαγωνισμό όπου βραβεύθηκαν Τα μάτια της ψυχής μου του Παλαμά και τα Ερείπια του Πολέμη. Το 1893 παρουσίασε στον Φιλαδέλφειο διαγωνισμό την επίσης αξιόλογη συλλογή του Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης, που επίσης επαινέθηκε, αλλά το βραβείο κατέληξε στον Στρατήγη. Η σκληρή ζωή τον είχε καταβάλει σωματικά, με αποτέλεσμα να προσβληθεί από φυματίωση. Μέσα σε όλες τις δυσκολίες, κέρδισε ένα αξιόλογο χρηματικό ποσό (2.500 δραχμές) από ένα λαχείο και πήγε στην Κέρκυρα για να αναρρώσει, αλλά μάταια. Πήγε σχεδόν ετοιμοθάνατος στην Άρτα (όπου έμενε η αδελφή του) και πέθανε σε ηλικία 26 ετών. Ο Κ. υπήρξε σημαντικός υμνητής του απλού λαού και της βουκολικής ζωής. Στον έμμετρο πρόλογο της συλλογής Ο τραγουδιστής του χωριού και της στάνης, ο ίδιος καθορίζει την ποίησή του: «Θέλησε να πει τα τραγούδια που λένε οι νεράιδες στους μυστικούς χορούς τους, οι βοσκοί όταν μαζεύουν τα κοπάδια τους, οι αγωγιάτες, οι χωριατοπούλες, οι άυπνοι θεριστές, οι κοπέλες γύρω από τη φωτιά». Η μούσα του, αν και αγροτική, υπήρξε εξιδανικευμένη (γιατί η ζωή του χωριού είχε πάντα πολλή δυστυχία) και ταιριαστή στην παιδική και ευαίσθητη ψυχή του. Η ποίηση του Κ. επικρίθηκε από πολλούς (όπως ο Γιάννης Αποστολάκης), οι οποίοι τη θεώρησαν νεκρή μίμηση του δημοτικού τραγουδιού. Ο Παλαμάς είχε διαφορετική γνώμη: «[στα ποιήματα του Κ.] πλέκουν στίχοι της δημώδους ποιήσεως και στίχοι δημώδεις του ποιητή· δύσκολα ξεχωρίζονται αυτοί από εκείνους· κατά τον τρόπον τούτον ο ποιητής συχνά συναρμόζει τα άσματά του, όμοια προς ανθοδέσμεις των οποίων τα άνθη και τα φύλλα, στίχοι του λαού και στίχοι κατά τον λαόν, στενώς αναμιγνύονται, ώστε να απαρτίζουν μακρόθεν ένα αδιαχώριστον σύνολον».